PASKONG WALANG SAYA

Isang malamlam na hapon ng Disyembre, si Liza ay nakaupo sa maliit niyang sala, nagmamasid sa mga patak ng ulan na dahan-dahang dumadaan sa bintana. Walang kasayahan sa paligid. Wala na ang mga makukulay na ilaw na dating nagsisilbing palamuti ng kanyang tahanan tuwing Pasko, wala ang amoy ng puto bumbong at bibingka na karaniwang bumabalot sa buong kalsada. Ang mga anak niyang sina Ana at Marco ay nasa bahay ng mga lolo’t lola, at ang kanyang asawa, si Mark, ay nananatili sa ibang bansa upang magtrabaho.

Puno ng pangungulila ang puso ni Liza. Dati, ang Pasko sa kanilang bahay ay puno ng tawanan, kwentuhan, at masayang handaan. Laging magkakasama ang kanilang pamilya, masaya at puno ng pagmamahalan. Ngunit ngayong taon, mag-isa lang siya. Wala si Mark, at ang mga bata ay malayo. Kahit ang telepono ay hindi sapat upang mapawi ang kalungkutan sa kanyang dibdib.

Habang nakaupo siya sa harap ng kalan, pinagmamasdan ang mga kalderetang tinimpla niyang mag-isa, naiisip niyang sana ay makarating na si Mark mula sa trabaho. Matagal na nilang pinag-usapan na magkakasama sila ngayong Pasko. Pero dahil sa mga hindi inaasahang pangyayari, hindi pa rin ito natutuloy. Hindi niya alam kung paano sasabihin sa kanyang mga anak na wala si Tatay sa Pasko.

Nag-ring ang kanyang telepono, at nakita niyang isang mensahe mula kay Mark.

“Mahal, sorry talaga, hindi ko na kayang umuwi ng Pasko. Naiintindihan ko kung masakit, pero sa mga susunod na taon, sabay tayo. Nasa puso ko kayo palagi.”

Sumama ang pakiramdam ni Liza at naglakbay ang mga luha mula sa kanyang mga mata. Nag-text siya sa kanyang mga anak, na kahit malayo, ang puso niya'y laging kasama nila.

"Ma, bakit hindi po si Tatay umuwi?" tanong ni Ana sa isang tawag.

“Si Tatay, anak, ay may mahalagang trabaho pa sa malayo. Pero huwag kayong mag-alala, Pasko pa rin tayo. Magpapadala ako ng mga regalo, at magdarasal tayo na magkakasama tayo ulit soon.”

Napansin ni Liza na kahit malayo, ang mga anak niya ay nag-aalala. Iniisip niyang hindi sapat ang mga regalo at ang mga tawag upang mapawi ang kalungkutan nila. Kaya nagdesisyon siyang magsulat ng liham kay Mark, isang liham na puno ng pangako at pag-asa:

“Mahal ko, sana ay dumating ka agad upang magsalo tayo sa kagalakan ng Pasko. Laging ikaw at ang mga bata ang aking iniisip. Hindi ko kaya ang Pasko na malayo sa iyo. Huwag mong hayaan na maging malungkot ang mga sandali natin.”

Isang linggo ang lumipas, at natanggap ni Liza ang isang mensahe mula kay Mark.

""Liza, makakauwi ako sa susunod na linggo. Gagawin ko ang lahat upang magkasama tayo sa Pasko. Pasensya na at sana'y mapatawad mo ako.""

Habang binabasa ang mensahe, napuno ang mata ni Liza ng luha. Hindi niya alam kung anong klaseng Pasko ang darating, ngunit naramdaman niyang may pag-asa pa sa kabila ng lahat.

Isang araw, habang naglalakad si Liza sa paligid ng kanilang bahay, narinig niya ang tawag mula kay Mark.

“Liza, may balita ako.”

“Anong balita?” tanong ni Liza, inaasahang may hindi magandang balita na naman.

“Makakauwi ako! Hindi man ngayon, pero sigurado ako makakauwi ako sa susunod na linggo, at sabay tayo magsasalo sa Pasko.”

Ang kanyang puso’y napuno ng kagalakan at umiyak siya ng malakas. “Salamat, mahal ko. Ang saya saya ko.”

Sa kabila ng kalungkutan ng nakaraang mga linggo, sa mga salitang iyon ay natagpuan ni Liza ang pag-asa. Ipinagpasalamat niya ang pagkakataong muli silang magsasama at muling maramdaman ang saya ng Pasko.

Sa pagdapo ng araw ng Pasko, si Liza ay nagdasal sa harap ng isang maliit na altar sa kanyang sala. “Panginoon, salamat sa mga biyaya. Salamat sa pagkakataon na maging maligaya pa rin kahit sa mga pagsubok. Salamat at muli ay magkakasama kami.”

“Mahal ko, sana ay dumating na ang araw na sabay-sabay tayo magdiwang.” wika ni Liza sa sarili.

Habang siya’y nag-aayos, isang tawag mula kay Mark ang pumutol sa katahimikan ng kanyang paligid.

“Magkakasama pa rin tayo, Liza. Hindi ko man kayo makasama ngayon, ngunit maghihintay ako para sa mga susunod na taon.”

“Salamat, Mark, ang Pasko ko ay mas magaan na.”

Ang Pasko ay hindi perpekto, ngunit natutunan ni Liza na sa kabila ng kalungkutan, may mga pagkakataon pa rin ng pag-asa. Ang pag-ibig at pagkakaroon ng pamilya ay hindi nasusukat sa pagiging magkasama sa isang araw. Ang pinakamahalaga ay ang pagmamahal at ang patuloy na pag-asa na magkasama sila sa kabila ng lahat ng pagsubok.

Sa pagtatapos ng araw, habang pinagmamasdan ni Liza ang makulay na ilaw ng kanyang maliit na Christmas tree, napansin niyang ang Pasko ay hindi palaging puno ng saya, ngunit puno ito ng kahulugan, at higit sa lahat, puno ng pag-asa.

PAGKAKAIBA AT PAGKAKATULAD NG TAGALOG, PILIPINO AT FILIPINO

 

BAKIT KAILANGANG LUMIKO ANG LANGIT?

Sa bayan ng Daloy, si Dante ay isang binatang mahirap na nagtatrabaho bilang kasambahay sa bahay ng mag-asawang Ventura. Ang kanyang ina, si Aling Rosa, ay tagapag-alaga rin sa kanilang tahanan. Si Ginoo Ventura ay isang kilalang negosyante, at ang pamilya Ventura ay may malawak na negosyo at impluwensiya sa bayan.

Isang gabi, nagulantang ang buong bayan nang matagpuan ang patay na katawan ni Ginang Ventura sa kanyang kwarto. Ang tanging suspek ay si Dante. Naghihirap man siya, alam niyang walang kasalanan sa krimen, ngunit paano siya makakalaban laban sa mga Ventura, isang pamilya ng mga mayayaman at makapangyarihan?

"Huwag kang magtago, Dante! Ang dugo mo nasa mga kamay mo!" sigaw ng isa sa mga kasambahay. "Kita ko siya na lumabas mula sa kwarto ng mag-asawa, may dugo sa kanyang kamay!"

"Hindi! Hindi ko siya pinatay!" sigaw ni Dante, nanginginig ang boses. "Hindi ko alam kung anong nangyari!"

Nagmadali ang mga pulis na dumating. "Dante, ikaw na ang pinakamalaking suspek. Masyado kang malapit kay Ginang Ventura at ikaw lang ang nakita sa lugar ng krimen," sabi ng hepe ng pulisya.

Habang nakakulong, tinatanaw ni Dante ang madilim na pader ng selda. Isang malamig na pakiramdam ang humahaplos sa kanyang dibdib. Ang mga mata ng lahat ay nakatuon sa kanya. Puno siya ng takot, ngunit alam niyang hindi siya makakalaban sa isang laban na ang mga mayayaman ang nagtatakda ng mga patakaran.

"Ito ba ang magiging buhay ko? Magiging scapegoat lang ako?" tanong ni Dante sa sarili habang hinahaplos ang kanyang noo. "Wala akong laban sa mga Ventura."

"Attorney, may kasalanan po ba ang anak ko? Huwag po ninyong pabayaan si Dante!" maluha-luha na pakiusap ni Aling Rosa.

"Tao po, Aling Rosa, sorry, pero hindi ko po kayang tulungan ang anak ninyo. Alam ko po na kontrolado ng mga Ventura ang mga pulis, at ang mga abogado nila ay malakas. Wala pong magagawa," sagot ng abogado na may lungkot sa kanyang mata.

Dumating si Kapitan Morales, isang matandang retiradong pulis. Siya'y may malasakit sa mga mahihirap, kaya’t hindi siya makatarungan na tignan ang isang inosenteng tao na pinagbintangang pumatay ng isang mayaman.

"Aling Rosa, nakarinig ako ng kwento. Hindi ko kayang tumahimik. Puwede ko bang tulungan si Dante?" tanong ni Kapitan Morales nang makita ang lungkot ni Aling Rosa.

"Salamat po, Kapitan. Huwag niyo pong gawing kasalanan ang anak ko. Wala po siyang ginagawang masama," sabi ni Aling Rosa, tinatanggal ang mga luha sa kanyang mata.

"Kapitan, may mga dokumento akong nahanap. May lihim na negosyo si Ginoo Ventura. At tila may mga tao siyang nais pabagsakin," sabi ni Pedro, isang dating empleyado ni Ginoo Ventura. "Si Ginang Ventura ay maaaring nagkaroon ng kaalaman tungkol dito, kaya siya pinatay."

Nag-isip si Kapitan Morales. "Ibig mong sabihin, si Dante ang ginamit na pawn ng mga Ventura para itago ang kanilang mga lihim? At may iba pang dahilan kung bakit siya pinagbintangan?"

"Opo, Kapitan. Si Dante ay hindi lang biktima ng isang krimen, kundi ng isang sistema ng kapangyarihan na hindi siya kayang protektahan."

Sa araw ng paglilitis, si Kapitan Morales ay tumayo sa harap ng korte. "Walang ebidensya na nagsasabing si Dante ang pumatay kay Ginang Ventura. Lahat ng paratang sa kanya ay walang basehan. Siya ay ginamit lamang bilang scapegoat upang itago ang lihim na operasyon ng pamilya Ventura."

"Ang mga saksi na nagsabi na nakita nila siyang may dugong kamay ay walang kredibilidad. Ang mga dokumentong nahanap namin ay nagpapatunay na ang pamilya Ventura ang may kinalaman sa krimen, hindi si Dante."

Si Dante ay napawalang-sala. Pagkatapos ng lahat ng ito, napatingin siya sa kanyang ina. "Inay, salamat... pero paano tayo magiging buo kung ganito ang sistema?"

Si Aling Rosa ay ngumiti. "Dante, ang laban natin ay hindi tapos. Hindi natin kayang baguhin ang lahat, pero ang laban na ito ay para sa ating kinabukasan. Hindi tayo dapat mawalan ng pag-asa."

Bagamat napawalang-sala si Dante ay nakatingin sa malalayong tanawin. Walang malay kung anong susunod na hakbang. Ngunit alam niyang may mga laban pa siyang kailangang harapin, at sa kabila ng lahat ng pagsubok, hindi siya titigil.

FISHBONE DIAGRAM: GAMIT NG WIKANG FILIPINO

 

BUHAY KAPALIT NG PERA

Si Elena, isang simpleng babae mula sa isang liblib na bayan sa Pampanga, ay may masalimuot na kwento ng buhay. Lumaki siya sa isang pook na puno ng hirap at hamon, kung saan ang kanyang mga magulang ay naghanapbuhay bilang mga magsasaka. Hindi madali ang kanilang buhay, ngunit sa kabila ng lahat ng pagsubok, pinili niyang magsikap upang makapag-aral at magtagumpay. Nang makapagtapos siya ng high school, nagpasya siyang magtrabaho upang matulungan ang kanyang pamilya at matustusan ang mga pangangailangan ng kanyang mga kapatid.

Isang taon pagkatapos magtapos sa high school, nagdesisyon si Elena na magtrabaho sa ibang bansa bilang isang kasambahay upang magkaroon ng mas mataas na kita at makatulong sa pagpapaaral ng mga kapatid. Puno ng pangarap, iniwan ni Elena ang kanyang bayan at sumakay ng eroplano patungong Hong Kong, isang banyagang lugar na puno ng pag-asa at pangarap. Ang kanyang asawa, si Carlo, isang magsasaka, ay naiwan upang mag-alaga sa kanilang tatlong anak. Bagamat masakit sa kanya ang maghiwalay sa kanyang pamilya, alam niyang ang kanyang sakripisyo ay magbibigay ng mas magandang kinabukasan para sa kanilang mga anak.

Habang nasa Hong Kong, naging masipag si Elena sa pagtatrabaho. Ang kanyang mga amo ay isang pamilyang Chinese na may malalaking negosyo, kaya’t mayaman sila at matataas ang mga pamantayan sa buhay. Ipinagmalaki niya sa kanyang mga kaibigan sa Pilipinas na nakatagpo siya ng trabaho sa isang maayos na pamilya, at madalas niyang isinusumpa sa sarili na kahit gaano kahirap, magtitiis siya upang makapagpadala ng pera sa kanyang pamilya. Sa bawat padalang kwento sa kanyang asawa at mga anak, ipinapakita ni Elena ang kanyang pagmamahal at pangako na balang araw, makakamtan din nila ang buhay na mas magaan.

Sa kabila ng mga masalimuot na kondisyon ng trabaho, hindi nagreklamo si Elena. Bagamat abala sa mga gawaing bahay, pagluluto, at pag-aalaga sa mga anak ng kanyang amo, ay nagagawa pa niyang magsulat ng liham para sa kanyang pamilya at magsend ng video messages upang ipakita na siya ay okay. Minsan, naiisip niyang kapag natapos na ang kontrata niya, babalik siya sa Pilipinas at magsisimula ng isang negosyo para matulungan ang asawa at mga anak na mapabuti ang kanilang kalagayan.

Ngunit, isang gabi, nang magtungo siya sa kanyang employer’s house para tapusin ang mga gawain, nagkaroon ng hindi inaasahang insidente. Habang siya ay abala sa paglilinis at pagluluto, narinig niyang may malalakas na sigawan mula sa kabilang kwarto ng bahay. Tinanong ni Elena ang kanyang amo kung may problema, ngunit hindi ito sumagot. Muling sumigaw ang kanyang amo, at sa pagkakataong ito, tinawag siya para magtulungan. Agad siyang pumasok at nagtangkang humingi ng tulong. Ngunit, sa hindi inaasahang pangyayari, ang sitwasyon ay nauwi sa isang masalimuot na alitan.

Ayon sa mga salaysay ng ilang saksi, si Elena at ang kanyang amo ay nagkaroon ng hindi pagkakaunawaan sa isang maliit na bagay na hindi matukoy ng mga tao sa bahay. Sa kanilang alitan, nagka-panic ang kanyang amo at inisip na may mga hindi tamang bagay na ginagawa si Elena. Sa takot at galit, ang amo ni Elena ay nagdesisyon na agawin ang kanyang buhay. Walang sinumang nakasaksi sa aktwal na insidente, ngunit ayon sa mga ulat, si Elena ay pinagtulungan ng kanyang mga amo at isang bisita ng pamilya. Sa mga huling sandali ng kanyang buhay, si Elena ay walang kalaban-laban.

Ang pagkamatay ni Elena ay hindi agad nalaman ng kanyang pamilya. Walang makapagsabi kung ano ang nangyari, at nagtagal ang mga linggo bago nakarating sa Pilipinas ang balita. Ang kanyang mga anak at asawa ay nag-alala nang husto, nang walang natanggap na tawag mula kay Elena. Nang isang araw, dumating ang tawag mula sa isang kaibigan sa Hong Kong, nagsasabing ang kanilang ina ay wala na. Pinatay siya ng kanyang amo. Ang buong pamilya ay dumaan sa isang malalim na kalungkutan at pangungulila. Para kay Carlo, ang asawa ni Elena, ito ay parang isang masakit na panaginip. Hindi niya kayang tanggapin na ang buhay ng kanyang asawa, na nagsakripisyo para sa kanilang kinabukasan, ay nauwi sa ganitong kalupitan.

ESKINITA

Sa makipot at madilim na eskinita ng Barangay San Andres, isang katahimikan ang bumalot sa gabi. Ang kalye, karaniwang punong-puno ng ingay ng mga tambay at naglalakad na residente, ay tila natigil sa oras nang matagpuan ang duguang katawan ni Andy Alcaraz. Sa kanyang tabi, isang lumang cellphone na naliligo rin sa dugo. Ang eksenang ito ang naging simula ng isang kwento ng pagtataksil, pag-asa, at kaligtasan.

Sa kanto ng parehong eskinita, naglalakad si Karla Cruz, isang tindera ng prutas sa palengke. Bitbit niya ang kanyang bayong, puno ng natirang paninda, habang iniisip ang hirap ng araw. Nakasanayan na niya ang pag-uwi ng ganitong oras, kahit pa may kasamang kaba tuwing dumadaan sa makikitid na kalye ng kanilang lugar.

Habang naglalakad, napansin ni Karla ang mahihinang ungol mula sa di-kalayuan. Napahinto siya, hinigpitan ang kapit sa kanyang bayong, at pilit na inaninag ang pinagmulan ng tunog. Sa dulo ng eskinita, sa ilalim ng mahina at kumukurap na ilaw ng poste, nakita niya ang pigura ng isang lalaki.

Lumapit siya nang dahan-dahan, ang bawat hakbang ay tila bumibigat habang palapit siya sa lalaking nakahandusay sa lupa. Nakilala niya agad si Andy Alcaraz, isang kilalang magnanakaw sa kanilang lugar. Duguan ang kanyang damit, at ang kanyang mukha ay puno ng takot at sakit.

“Tulungan mo ako…” mahina nitong sambit.

Lumuhod si Karla malapit sa kanya, pilit iniisip kung ano ang dapat gawin. “Maghintay ka, tatawag ako ng tulong,” sagot niya, nanginginig ang mga kamay habang hinuhugot ang sariling cellphone mula sa bulsa.

Ngunit bago pa man siya makapag-dial, hinawakan ni Andy ang kanyang braso. “Ang… cellphone ko,” mahina nitong sabi, sabay turo sa isang duguang telepono na malapit sa kanya.

Dinampot ni Karla ang telepono at napansin ang isang hindi natapos na mensahe:

"Ang totoo ay hindi ko sila iniwan, sila ang pumilit sa akin—"

Paglingon niya kay Andy, wala na itong buhay. Tumambad sa kanya ang katahimikan, ngunit sa likod nito ay ang bigat ng katotohanang tila nais ipabatid ng lalaki bago ito bawian ng buhay. Hindi niya alam kung ano ang gagawin. Naiwan siyang nakaluhod, hawak ang cellphone ng isang patay na tao.

Kinabukasan, naging usap-usapan sa buong barangay ang pagkamatay ni Andy. Ang iba’y nagulat, ang iba nama’y nagsabing "Nararapat lamang," ngunit para kay Karla, may kung anong hindi tama sa nangyari. Ipinasa niya ang cellphone kay Hepe Ramon, ang namumuno sa kanilang presinto. Ngunit kahit isinuko na niya ang ebidensya, hindi siya mapakali.

Sa gabi ng parehong araw, habang nagtitinda pa siya sa palengke, isang matangkad na lalaki ang lumapit sa kanya. Malamig ang tingin nito, at malalim ang boses nang magsalita.

“Si Andy ang nakita mo kagabi, hindi ba?” tanong nito nang walang pasakalye.

Nagulat si Karla, ngunit sinubukan niyang magpanggap na kalmado. “Bakit mo naman natanong?” sagot niya, iniwas ang tingin upang maitago ang kaba.

“Ako si Dan, kapatid niya,” sagot ng lalaki. “May sinabi ba siya bago siya namatay?”

Hindi sumagot si Karla. Sa halip, ngumiti lamang siya at sinabing, “Wala akong masyadong narinig. Duguan na siya nang makita ko.”

Ngunit alam niyang hindi basta-basta ang lalaking kausap niya. Si Dan, ayon sa mga tsismis, ay lider ng isang sindikato sa kanilang lugar.

Kinagabihan, nakatanggap si Karla ng mensahe mula sa isang hindi kilalang numero:

"Kung may nalalaman ka, manahimik ka na lang. Para sa kaligtasan mo."

Sa tulong ng mga pulis, napag-alaman ni Karla ang mas malalim na kwento sa likod ng pagkamatay ni Andy. Ang mensahe sa cellphone nito, pati na rin ang mga naunang chat, ay nagbigay-liwanag sa sitwasyon. Si Andy, bagamat parte ng sindikato, ay nagtangkang kumalas mula rito upang mabigyan ng mas magandang buhay ang kanyang anak na si Mia. Ngunit bago niya magawa iyon, pinatay siya ng mga taong dati niyang kasama.

Hindi naging madali ang naging laban ni Karla. Ang pagbubunyag ng katotohanan ay nagdala sa kanya sa panganib, ngunit nanindigan siya para kay Andy at sa mga inosenteng taong naging biktima ng sindikato. Sa tulong ng kanyang testimonya at ang ebidensyang nakuha mula sa cellphone ni Andy, naaresto si Dan at ang ilan pang miyembro ng grupo nito.

Sa huli, si Mia ay inilipat sa pangangalaga ng isang kamag-anak, at si Karla, bagamat bumalik sa kanyang payak na buhay, ay nanatiling tagapagbantay ng katarungan. Ang huling mensahe ni Andy ay naging paalala sa kanya na ang katotohanan, gaano man kahirap, ay dapat laging ilantad.

Sa eskinita ng Barangay San Andres, kung saan natagpuan ang bangkay ni Andy, ang katahimikan ay hindi na lamang tanda ng takot, kundi paalala ng isang tagumpay laban sa kasamaan.

Sanggunian ng Larawan:

eskinita - Search Images

T-CHART: PAGKAKAIBA NG INTRAPERSONAL AT INTERPERSONAL

 

SA LIKOD NG PANGARAP

Sa isang maliit na baryo sa tabi ng bundok, nakatira ang pamilyang Alvarado. Si Mang Juan at si Aling Maria ay magkasamang nagsasaka. Mahirap lang sila, ngunit masaya sila sa kanilang simpleng pamumuhay. Si Mang Juan ang naghahalaman sa bukirin at si Aling Maria naman ay nag-aalaga ng mga hayop at nagtatahi ng mga damit. Sila ay may tatlong anak: sina Nena, ang panganay na 12 taong gulang, si Tonio, isang 9-taong-gulang na batang masiyahin, at si Baby, ang pinakamaliit na anak na tatlong taon pa lamang.

Ang kita ng kanilang pamilya mula sa bukirin ay hindi laging sapat. Minsan ay magaan ang ani, ngunit kadalasan, ang mga saksi ng panahon ay hindi pabor sa kanila. Tinutustusan ng kanilang mga magulang ang mga pangangailangan ng mga bata, ngunit madalas ay kulang pa. Si Nena, bilang panganay, ay naiintindihan ang hirap na pinagdadaanan ng kanilang pamilya. Bagamat bata, hindi niya nakalimutang magtulungan sa bahay at sa bukirin.

Ang pangarap ni Nena ay maging guro balang araw. Palagi niyang sinasabi sa kanyang ina, "Inay, gusto kong magtapos at turuan ang mga bata sa ating baryo." Ngunit hindi naging madali para sa kanya ang pangarap na ito. Hindi siya palaging may baon, at ang mga aklat niya ay luma at madalas nawawala ang ilang pahina. Nakatagpo lang siya ng mga aklat sa kanilang bahay na iniwan ng mga naunang henerasyon. Ngunit pinipilit niyang mag-aral nang maayos, kahit sa mga pagkakataong wala siyang sapat na kagamitan.

Isang araw, sa kanilang maliit na bahay habang naghuhugas ng pinggan si Nena, narinig niya ang usapan ng kanyang mga magulang.

"Inay, wala na tayong pera pang-kurso ni Nena sa susunod na taon. Wala pa tayong kita mula sa bukirin," sabi ni Mang Juan habang nag-aalala.

"Alam ko, Juan. Paano kaya natin matutulungan si Nena? Ang pangarap niyang maging guro ay napakaganda, ngunit wala tayong sapat na resources," tugon ni Aling Maria, malungkot na nakatingin sa mga anak.

Narinig ito ni Nena at napagpasyahan niyang magtulungan pa at maghanap ng paraan upang makapagtapos. Alam niyang hindi madali, ngunit wala siyang balak na sumuko.

Isang hapon, habang naglalakad siya pauwi mula sa paaralan, nakatagpo siya ng isang matandang babae na naglalakad sa gilid ng kalsada. Ang matanda ay may dala-dalang basket at mukhang matagal nang naglalakad. Nakiusap ang matanda kay Nena na tulungan siya sa pagbubuhat ng basket. Agad namang tumulong si Nena. Habang magkasama silang naglalakad, napansin ng matanda ang malungkot na expression sa mukha ni Nena.

"Ano ang iyong iniisip, bata?" tanong ng matanda habang iniisip si Nena.

"Wala po akong pera pang-baon at pang-aklat sa klase," tugon ni Nena. "Ang pamilya ko po, mahirap lang. Tinutulungan ko po ang aking mga magulang sa bukirin at sa bahay, pero minsan po, hindi po sapat ang kita."

Ang matanda ay ngumiti at nagbigay ng isang aklat kay Nena. "Ito ang aking ambag sa iyong pangarap," sabi ng matanda. "Ito ay aklat ng mga kwento at aral sa buhay. Sa bawat pahina nito, makikita mong hindi mo kailangang magkapera upang matutunan ang mga bagay na mahalaga. Ito ay magiging gabay mo sa pag-abot ng iyong pangarap."

Si Nena ay napanganga. Hindi niya inakalang may magbibigay sa kanya ng ganitong klaseng aklat. Pinangunahan siya ng matanda sa isang sulok ng kalsada, kung saan siya nagbabayad para sa ilang bagay, at pagkatapos ay naglakad papalayo. Iniiwan sa kanya ang aklat na puno ng mga kwento.

Bumalik si Nena sa kanilang bahay at agad na binasa ang aklat. Habang binabasa ito, natutunan niyang ang mga bagay na hindi nasusukat sa pera ay may higit na halaga. Tinuturo ng bawat kwento sa aklat ang kahalagahan ng sipag, pagtutulungan, at hindi pagsuko sa kabila ng mga pagsubok. Ang mga bayani sa kwento ay nagtagumpay hindi dahil sa kanilang yaman, kundi dahil sa kanilang pananampalataya at pagtitiyaga.

Mula noon, nagpatuloy si Nena sa kanyang pag-aaral nang masigasig. Hindi siya nagpatalo sa mga pagsubok, at nagsikap siya upang makamtan ang kanyang pangarap. Nakipag-usap siya sa kanyang mga guro at naghanap ng mga pagkakataon upang magtulungan. Kahit na wala siyang baon, hindi siya tumigil. Ang mga aklat na natagpuan niya sa kanilang bahay at ang aklat na ibinigay sa kanya ng matanda ay naging mga gabay niya sa bawat hakbang.

Paglipas ng ilang taon, natapos ni Nena ang kanyang pag-aaral. Hindi lang siya nakatapos ng elementarya, kundi nakapag-high school din at sa wakas, nakatapos ng kolehiyo. Ang kanyang pangarap na maging guro ay natupad, at sa kanyang pagbabalik sa baryo, siya na ngayon ang nagtuturo sa mga kabataan at ipinagpapasalamat ang mga aral na natutunan mula sa matandang babae at sa mga pagsubok na tinahak niya.

Ngunit higit pa sa lahat, natutunan ni Nena na ang tunay na kayamanan ay hindi nasusukat sa halaga ng pera. Ito ay matatagpuan sa pagtulong sa kapwa, sa pagtitiyaga, at sa hindi pagsuko sa pangarap.

HAIKU: KAPALIGIRAN

Asul na langit,

Hangi'y mahalimuyak

Buhay na lasap.

TANAGA: PAG-IBIG SAYO

Puso ngang tinadhana,

Wag hayaang mawala,

Sa mga mata ay bakas,

nagmula ang pag-asa.

SI GINOONG ANDRES

Sa baryo ng San Roque, hindi mapasusubaliang tanyag si Ginoong Andres. Ang kanyang pangalan ay kadikit ng salitang “disiplina,” at ang kanyang reputasyon ay hindi maitatanggi, isang guro na kilala sa pagiging mahigpit, walang kinikilingan, at hindi nagpapadala sa emosyon. Sa kanyang klase, ang bawat utos ay batas, at ang bawat pagkukulang ay may katapat na parusa.

“Ang edukasyon ay hindi para sa tamad,” madalas niyang bigkasin, na tila ba ito ang kanyang panata sa bawat araw ng pagtuturo. “Kung nais mong magtagumpay, kailangan mong magtiyaga.”

Sa unang araw ng klase, agad niyang ipinaramdam ang kanyang mahigpit na pamantayan. Bawal ang maingay, bawal ang malambot ang loob, at higit sa lahat, bawal ang hindi nagbibigay ng buong atensyon. Ang bawat estudyante ay natatakot sa kanya, ngunit hindi maikakailang ang lahat ay humahanga rin. Siya ang dahilan kung bakit ang klase niya ang palaging nangunguna sa mga pagsusulit, ang may pinakamataas na marka sa buong distrito.

Ngunit sa kabila ng kanyang tagumpay bilang guro, hindi maiiwasan ang mga pagkakataong susubukin ang kanyang paniniwala. Isang umaga, habang abala ang lahat sa pagsusulit, pumasok si Ana sa silid-aralan. Basang-basa ang kanyang uniporme at putik-putik ang kanyang mga paa. Hindi na siya nakapagpalit ng sapatos at huli pa sa klase. Lahat ng estudyante’y natigilan. Alam nilang hindi palalampasin ni Ginoong Andres ang ganitong sitwasyon.

“Bakit ka huli?” tanong ni Ginoong Andres, malamig at matalim ang boses.

Nanginginig si Ana. “Pasensya na po, Sir,” aniya. “Kailangan ko pong samahan si Nanay maglako ng gulay sa palengke. Wala po kaming ilaw kagabi kaya hindi ko rin natapos ang takdang-aralin.”

Tahimik ang silid-aralan. Ang bawat estudyante’y naghihintay kung paano magtutugon si Ginoong Andres. Ngunit sa pagkakataong iyon, tila may nagbago sa kanyang anyo. Nakatitig siya kay Ana, ngunit hindi galit ang makikita sa kanyang mga mata. Sa halip, tila may hinanakit at pagkaunawa.

“Maupo ka na,” mahinang sabi niya. “At sa susunod, ipaalam mo agad ang iyong sitwasyon. Hindi mo kailangang magtiis mag-isa.”

Sa araw na iyon, isang pagbabago ang naramdaman ng klase. Hindi na nagbago ang kanyang disiplina, mahigpit pa rin siya sa oras, sa pagsusumikap, at sa paggalang. Ngunit nagkaroon ng kakaibang liwanag sa kanyang mga mata, isang liwanag na tila nagsasabing nauunawaan niya ang paghihirap ng kanyang mga estudyante.

Lingid sa kaalaman ng marami, may sariling kuwento si Ginoong Andres. Lumaki siya sa hirap, nagtrabaho bilang kargador habang nag-aaral, at ang lahat ng tagumpay niya ngayon ay bunga ng sakripisyo. Sa bawat pagsaway niya sa kanyang mga mag-aaral, ang layunin niya’y hindi upang parusahan kundi upang gabayan sila sa landas ng tagumpay. Ngunit sa kwento ni Ana, naalala niya ang sariling pakikibaka, isang batang nangangailangan ng malasakit.

Mula noon, mas pinili niyang magbigay ng pagkakataon kaysa magparusa. Hindi ibig sabihin nito na siya’y lumuwag. Sa halip, mas naging bukas siya sa pakikinig sa kanilang mga kuwento. Ang disiplina ay nanatili, ngunit ito’y sinabayan ng malasakit at pang-unawa.

Sa pagtatapos ng taon, halos lahat ng kanyang mag-aaral ay pinarangalan. Ngunit higit pa roon, nagbago ang tingin ng buong baryo sa kanya. Ang dati nilang “mahigpit na guro” ay ngayo’y tinatawag nang “Guro ng Pagbabago.”

Nang tanungin siya ng prinsipal kung ano ang kanyang sikreto, sagot ni Ginoong Andres, “Ang edukasyon ay hindi lamang disiplina. Ito’y malasakit. Ang mahigpit na guro na walang malasakit ay hindi nagtuturo, kundi nagpaparusa. Ngunit ang guro na mahigpit ngunit marunong umunawa, siya ang tunay na nagtuturo.”

Mula noon, naging inspirasyon ang kwento ni Ginoong Andres hindi lamang sa mga estudyante kundi pati na rin sa mga guro. Ang kanyang kwento ay patunay na ang pagiging guro ay hindi lamang trabaho, ito’y misyon na puno ng sakripisyo, pagmamahal, at pagbabago.

PAGSUSURI: YUMAYAPOS ANG TAKIPSILIM

YUMAYAPOS ANG TAKIPSILIM

 Genoveva Edroza Matute

 

Kay Lydia niya mang narinig ang balita.

‘la, ang sabi ni Lydia na komandong sa kanya at pinagdaop ang mga palad sa kanyang batok, aalis ka na nga ba rito ‘la?

Aalis ako? Aba, saan ako pupunta? Ang taong niyang may kahalong tawa. Di na nga 'ko makakilos e-diyantreng rayuma to! Aalis pa ko?

Ayan! Ayan! Tuwang-tuwa si Lydia. Inalis ang pagkakadaop ng mga palad sa batok ng Lola at pumalakpak. Sabi na nga ba, di ka pupunta kina Odet!

Ang tawang nagpalabas sa mga gilagid na wala nang ngipin ay unti-unting natikom, kasabay ng panlilit ng mga matang umaaninag sa mukha ng apo.     

Batang ire, kung saan-saan kinukuha ang pingsasabi. Saan mob a nahagilap iyan? Pa'no 'ko pupunta kina Odet- ni hindi ko alam kung saan nakatira iyon? Dadalawang beses kong nakikkita sa...ku... kung ga'no na katagal na panahon. Ngunit, hindi na makikinig sa kanya si Lydia. Ito'y matuling bumaba buhat sa kanyang kandungan sa unang ingit ng pinto na nagpastungaw sa magandang ina nito.

Lydia, ang tawag ng mgandang Carmen. Ang tinig na dumating sa pakinig ng Lola ay hindi marahas, hindi galit. Malamig. Malamig. Ang magandang si Carmen ay aral sa kolehiyo. Kalian ma'y hindi niya narinig ang tinig nitong naging marahas, ni galit. Malamig lamang. Malamig. Si Lydia ay mabilis na lumabas sa kusina. Sumunod ang ina nito. Mula sa upuang may-pagulong ay tinanaw ng matanda ang mag-ina.

Sinasabong mabuti ng magandang si Carmen ang mga bisig at kamay ni Lydia.

Sa kanyang panganay niya narinig na muli ang balita.

Inay, ang marahang sabi ni Ramon, gustong-gusto kayaong makuha ni Rey- sabik na sabik daw sa Lola ang anak niyang si Odet. Kung iisipin nga naman, halos hindi kayo nakikilala ng mga apo niyo sa anak ni yong bunso. May marahang tawang walang taginting ang kasabay ng sinabibg iyon ni Ramon. Sabi ko nga'y hindi kami papaya ni Carmen na makuha kayo ng kapatid kong iyon, pero…

"ba, ayoko ro'n. Sabi mo nga, ni hindi kami halos nagkakilala ng mga apo ko-maski manugang ko-kay Rey...

…pero, ang patuloy ni Ramon... baka naman magdamdam si Rey. Sabi ko na lang payag kami ni Carmen...na magbakasyon kayo roon.

 

Mailap ang mga paningin ni Ramon. Umiiwas sa kulu-kulubot na mukhang nakataas sa kanya, sa mga nanlalabong matang umaaninag sa kanya.

Magbabakasyon ako... sa bahay... ng aking bunso? Buong kupad na gumapang sa kanyang isipan ang narinig na iyon sa kanyang panganay. Hinaplus-haplos ng butuhan niyang kamay ang buhok niyang simputing pilak. Bakasyon nga ba ang sinabi ng aking panganay? Kina Rey? Saan nga ba nakatira ang aking bunso? Ano nga ang pangalan ng napangasawa niya? Si Odet ay apo ko yata sa aking bunsong anak. Hindi ko maalala ang mukha. A, iba si Lydia. Kilala ko si Lydia. Bunso ng aking panganay. Maganda ang kanyang ina. Sinasabong mabuti ang mga kamay ni Lydia. Bakit kaya? Talaga bang dadalawa ang aking mga anak? Matagal nang namatay ang kanilang ama.

Ina'y, nakikinig ba kayo? Nangibabaw ang tinig ni Ramon sa sali-salimuot na isipang buong kupad na gumagapang sa kanyang utak. Bakit ba padalas nang padalas na nagsasali-salimuot nang gayon ang iba't ibang isipan sa kanyang ulo? Noong bata-bata pa siya... Kung mauna ako sa iyo'y huwag mong gaanong damdamin: may dalawa ka namang anak.

Mabigat ang kamay na pumatong sa kanyang balikat. Napag usapan na naming ni Carmen ang bagay na ito, Inay. Nagkasundo kami na paghigyan ang gusto ni Rey.

Ngayon ay lumiliwanag nang bahagya ang kanyang isipan. Magbabakasyon ba 'ka mo ako kina Rey? Hinagilap ng nanlalabo niyang paningin ang mukhang kangina'y nakatunghay sa kanya, nguni't nag-iisa na siya. Laiminga-linga siya. Talagang nag-iisa na siya. Pinagulong niya ang kanyang upuan hanggang sa may pinto. Pinihit niya ang hawakan. Hindi natinag ang pinto. Nanatili sa pagkakapinid.

Sa kabila ng napinid na pinto'y naulinigan niya ang tinig ni Ramon. Malakas. Ngunit hindi malinaw ang mga salitang hinahadlangan ng makapal na pinto. Naulinigan niyang bahagyang-bahagya ang tinig ni Carmen. Marahan. Hindi galit. Malamig. Naglagos sa pinid na pinto ang kalamigan ng tinig na niyon.

Inaantok siya sa pakikinig sa mga tinig na iyon. Bakit ba padalas nang padalas ang pag-aanto niya kahit araw? Sindalas ng pagsasali-salimuot ng iba't ibang isipan sa kanyang utak na pabagal nang pabagal sa pag-unawa sa ano mang sabihin sa kanya ni Ramon. Ni Lydia. Ng mga utusan. Matagal na siyang hindi, kinakausap ng magandang si Carmen.

Kaalinsabay ng pag-aantok niya ang padsasali-salimuot ng iba't ibang isipan. Isipan nga ba o alaala? Alaala nga ba o guniguni?

Dadalawa naman ang ating anak. Ang tinig ay humahakdaw sa maraming taon. Nagbabalik sa kanya sa buong kabaitan niyon. Sa buong pagmamahal niyon. Napagtapos na natin silang dalawa ng karera. Makapagsisismula na sila sa tulong ng kanilang pagsisikap. Tayo naman ay maglibut-libot-hanggang Mindanaw man lamang, hanggang Ilokos. Makita man lamang natin ang sariling bayan bago tayo mamatay.

Taong ito, pasasaan bang hindi natin magagawa jyan-alam mong gustong-gusto ko iyan. Ngunit kailangan pa nila tayo.

Aba, masama naman yatang ibigay na natin sa kanila ang lahat ng kanilang kailangan ubusin nang lahat sa kanila ang natitira pa sa kaunti nating natipon. Aba, baka naman mangaging masyadong makasarili ang mga iyan... Ang tinig na iyon, sa buong kabaitan niyon, sa buong pagmamahal niyon, ay ginapangan ng manipis na ulap ng pag- aalinlangan. Ngunit ito'y mabilis na pinawi ng nkasisilaw na liwanag ng kanyang pananalig.

Taong ito, ang dalawa kong bunso, maging makasarili? Hindi mo nga pala sila nakikilala- gaya nang pagkakilala ko!

Una muna si Ramon. Malaking bahagi ng kanilang tinipon ang nagpapatayo ng isang magarang bupete para rito. Kagarang umakit ng magagarang kliyente, ng mga usapin ng maseselang na damdamin ng maseselang na tao na naghatid ng tagumpay, ng kolehiyala't magandangsi Carmen.

Sumunod si Rey. Ang nalalabi pa sa kanilang tinipon ang nag-akyat kay Rey sa lipunang kinatagpuan sa isang tagapagmanang taga-Timog.

Kinabukasan ng kasalan, ang tinig na iyo'y nagbalik sa katahimikang pinagmulan. Isang sakuna ang sumakmal at kumitil nang panghabang-panahon, sa tinig na iyon at sa marupok na pangarap ng dapithapon ng buhay.

Huwag na kayong umiyak, Inay ay tinig ni Ramon. Sa amin kayo titira. Mabait si Carmen, at malapit na kayong magkaapo...

Apo! Mga apo? Mararahang yabag, mga yabag na di-nakakatiyak sa pangangabay... mabilis na paa sa pagtakbo matitinis na tinig

Ang bola ko!... I-i-i-i-i-i-i-i-iiiiiiit... Saglit na katahimikang sümabog sa matinis na sigaw ng maraming tinig

Ano iyon? Tuminag ang Lola sa upuang may-pagulong, sa saglit ng kanyang pagkakalimot. O pagkakatulog? O pangngarap?

Lumalapit sa kanya si Tinay, ang utusan. May tabgabg kutsarita ng gamut at isang basong tubig.

Lula, mag-inum na ikaw sa gamut-para d'yan sa iyu na balat. U, mag-intum ikaw agad sa tubig- masyadu'ng mapait n'yan, anti? Sinipat Tinay ang namamalikaskas na balat sa mga bisig ng matanda. Pur bida, baka magi na matanda sa akon ganyan din sang balat ku? Tumawa si Tinay. Ngunit bago iyon lumabas ay kinuwentuhan muna siya.

Lula, magdating na nämän säng Mistir at Misis Valli.

Sino?

Sang Misis, 'yung kumadri sang Niyura Carmin-yung magsabi pag magkita ka, parang magkita rin sang nanay niyang mamatay. Magsabi pa nga, magsuwirti sang Lydia, mi lula-sang anak n'ya, ala...

A, iyon ba?

Lumabas si Tinay, dala ang kutsarita at ang hasong wala nang laman. Ipininid na muli ang pinto. Buhat sa kabilang silid ay wala na ang taginting ng malakas na tinig ni Ramon. Wala na ang malamig na tinig ni Carmen.

Umaambun-ambon nang hapong pumasok sa malakit lumalangit-ngit na pinto sa harap ang awto ni Rey. Si Tinay, ang utusan, ang nagsabi sa kanya kung sino ang dumating

Sang Lula naman, ang natawang sabi ni Tinay. Sinu gid bisita ang magtanting mu? Sang Mistir Riy yun a! Iyu na anak, di mu man kilala? Pur bida! Muling, tumawa si Tinay.

May kung anong biglang umawit sa kalooban ng matanda. Sumayaw. Nagningning. Inaninag ng kanyang mga nanlalabong paningin ang matangkad at matipunong katawang tuloy-tuloy sa salas. Banaag ng araw na nagdaan sa kanyang pagmalas ang mukhang yaong kapilas ng sa amang nag-alala nang gayon na lamang sa kanya-kung sakali't mauna iyong angkinin ng kamatayan.

Simbilis ng alaala ang pagpapagulong niya ng upuan, patungo sa pinasukan ng kanyang bunso. Alaala ng tinig na iyong mabait at mapagmahal: Hu, ikaw ba naman mas mahal mo ang bunso mong iyan kaysa panganay. At ang tinig niya sa pagsagot: Taong ito-gaya mob a, may paborito? Kung hindi pa halatang-halata ang pagkiling mo sa panganay mong iyan!

Ang tinig niya ngayo'y humahakdaw sa kalawakan, sa buhay at kamatayan, at ngayo'y sinasabi niya sa ama ng magkapatid: Nakita ha - wala kang dapat alalahanin, mauna ka man sa akin. Kukunin na ako ngayon n gating bunso. Isasama ako sa bahay nila sa Timog. Taong ito-nag-aalala nang walang dahilan....

Talagang itutuloy niya ang pagpapagulong ng upuan hanggang sa pinasukan ng kanyang bunso. Sabik na sabik ang butuhan niyang mga kamay na makasalat sa mukhang iyong kapilas ng sa kanyang kabiyak, ang nanlalabo niyang paningin na umaaninag sa kabutan niyong kinalungkalong sa bata niyang dibdibnoong araw.

Sa may pinto'y ipinatda siya ng malakas na tinig ng kanyang panganay at ng kanyang bunso. Nahinto ang paggulong ng kanyang upuan, kasabay ng pagtigil ng pag-inog ng kanyang daigdig.

Habang panahon yatang kami ang nagpasan diyan. Ngayon namang ikaw ang dapat, marami ka riyang idinadahilan...

A, ngayong hindi na niyo pinakikiknabangan, ano? Saka sinabi ko na sa iyo, magra-round-the-world kami.... paano?

Sumunod ang tinig ng magandang si Carmen. Malamig na tinig na hindi niya maunawaan ang sinasabi. Malamig na tinig na nanuot nang malalim sa kanyang mga buto.

Sinlamig ng patak ng ambong kumupkop sa kanya sa marahang paggtulong ng kanyang upuan sa terraza. Sinlamig ng takipsilim na yumayapos sa batuhan niyang katawan.

Si Tinay, ang utusan, ang nakatagpo sa kanya sa terraza.

Naku, sang matanda na ari bakit ba magbasa ikaw sang ulan? Halika sang luub. Anu nang ibulung mu-Misis Valli.. Misis Valli... Misis Valli... Naku, siguro mag-ulianang talaga sang Lula. Halika sang luub....

 

 

BUOD

Ang kwentong ito ay umiikot sa kwento ng isang matandang ina na nakatira sa bahay ng kanyang anak na si Ramon at ng kanyang manugang na si Carmen. Sa kabila ng kanyang tahimik na pamumuhay, nararamdaman niyang tila hindi siya tanggap sa loob ng tahanan. Ang malamig na pakikitungo sa kanya ay nagdadala ng lungkot at pangamba na baka siya’y itinuturing nang pabigat ng kanyang pamilya. 

Sa bawat araw na lumilipas, lalo niyang nararamdaman ang paglayo ng loob ng kanyang anak at manugang. Isang araw, nagkaroon ng pag-uusap sina Ramon at Carmen. Napag-usapan nila ang plano na ipadala ang matanda sa isa pang anak, si Rey. Para bang isa siyang bagay na basta na lamang ipapasa sa iba upang mabawasan ang kanilang responsibilidad. Nang dumating si Rey, napansin din ng matanda ang kawalan ng interes nito sa kanya. Sa halip na kalinga at pag-aaruga, ramdam niya ang malamig na pagtrato at kawalan ng malasakit. 

Habang nakaupo siya sa terasa, pinapanood niya ang paglubog ng araw. Unti-unti niyang naunawaan ang reyalidad ng kanyang sitwasyon: ang takipsilim na kanyang pinagmamasdan ay sumasalamin sa unti-unting paglalaho ng kanyang halaga sa mundo ng kanyang pamilya. Napuno siya ng lungkot at pag-iisa, tanong sa kanyang sarili kung ito ba ang kapalit ng lahat ng sakripisyong ginawa niya para sa kanyang mga anak. 

Ang kwento ay isang masakit na paalala sa mambabasa tungkol sa madalas na nangyayaring kapabayaan sa mga matatanda sa lipunan. Ito’y nagbibigay-diin sa kahalagahan ng pagbibigay ng pagmamahal at respeto sa ating mga magulang, lalo na sa kanilang pagtanda, bilang pasasalamat sa kanilang mga sakripisyo at pagmamahal noong tayo’y bata pa.

PAGSUSURI

 

I.               Uri

·       Kwento ng Tauhan

 

II.             Pamagat

·       Yumayapos ang Takipsilim

 

III.            Nilalaman 

a.    Tauhan

·       Lola – Matanda, mapag-isa, at may kahirapan sa pagtanda. Siya ang pangunahing tauhan na puno ng alaala at salimuot ng damdamin. 

·       Ramon – Panganay na anak, abala at tila alanganin sa pag-aalaga sa kanyang ina. 

·       Rey – Bunsong anak na may intensyong kunin ang ina ngunit tila hindi ganap ang malasakit.

·       Carmen – Asawa ni Ramon, may malamig na pakikitungo sa matanda. 

·       Lydia – Apo na malapit sa lola, nagpapakita ng kaunting kasiyahan at koneksyon sa kanya. 

·       Tinay – Utusan na nagbibigay ng gamot sa lola, isang tagapagmasid sa kalagayan nito.

 

b.    Tagpuan

·       Bahay nina Ramon at Carmen – Isang lugar na malamig hindi lamang sa temperatura, kundi sa pakikitungo sa matanda. 

·       Terasa – Kung saan nagtapos ang kwento, isang simbolikong lugar ng paghihiwalay ng lola sa kanyang pamilya.

 

c.    Galaw ng Pangyayari

d.    Pangunahing Pangyayari - Sa mga unang tagpo, makikita si Lydia, ang apo ng matanda, na dinala ang balita sa kanyang lola na maaaring lumipat ito sa bahay ni Rey, ang bunsong anak. Sa simpleng balitang iyon, napansin ni Lydia ang pagliwanag ng mukha ng kanyang lola ay tila nagkaroon ng kaunting pag-asa. Gayunpaman, sa kabila ng tuwa, mararamdaman ang agam-agam ng matanda. Hindi niya alam kung ano ang naghihintay sa kanya sa bagong tahanan.

e.    Pasidhi o Pataas na Pangyayari - Habang nag-uusap ang pamilya, sinimulan ni Ramon ang seryosong usapan ukol sa plano ng paglipat ng kanilang ina sa bahay ni Rey. Sa gitna ng usapan, makikita ang tila pagkabahala ng matanda, hindi siya nakikialam ngunit naririnig niya ang lahat. Sa bawat salitang binibitawan ni Ramon at Carmen, nararamdaman niya ang bigat ng kanilang pagpapasya. Ang bawat kataga ay tila isang paalala na hindi na siya bahagi ng buhay nila, kundi isang responsibilidad na kailangang ipasa sa iba.

f.      Karurukan o Kasukdulan - Dumating si Rey ngunit imbes na salubungin ang kanyang ina, nagkulong ito sa isang silid kasama ang kanyang kuya Ramon. Sa likod ng pinto, narinig ng matanda ang malamig na usapan ng kanyang mga anak, walang pagmamalasakit at puro reklamo. Habang naririnig niya ang usapan, tila bawat salita’y tumutusok sa kanyang puso. Hindi niya inakalang ganito siya magiging pabigat sa kanyang mga anak. Pilit niyang inalala ang mga panahong sila’y maliliit pa, kung kailan inialay niya ang lahat para sa kanila, ngunit ngayon, tila wala nang bakas ng pagmamahal o pasasalamat.

g.    Kakalasan o Pababang Aksyon - Pagkatapos ng mainit na diskusyon, bumalik si Ramon upang kausapin ang ina. Ngunit imbes na ipaliwanag ang kanilang plano, malamig ang naging tono nito. Sa mga titig ni Ramon, mababakas ang pangungutya at pagod. Ang matanda, sa kabila ng bigat ng loob, ay tahimik na umupo pabalik sa kanyang upuan. Alam niyang wala na siyang magagawa. Hindi niya kayang ipaglaban ang sarili sa harap ng sariling mga anak.

h.    Wakas - Sa huli, nakita si Tinay na nag-aabot ng tasa ng tsaa sa matanda. Habang hawak ang tasa, tila nawalan ng gana ang matanda. Sa kanyang isip, iniisip niya kung ito na ba ang huling takipsilim na kanyang masasaksihan. Umupo siya sa terrace, habang pinapanood ang dahan-dahang paglubog ng araw. Ang takipsilim ay yumayapos sa kanya at tila ba’y malamig, tahimik, at puno ng lungkot. Sa huli, wala siyang ibang nais kundi ang makaramdam ng init mula sa isang yakap, ngunit ang yakap na natanggap niya ay mula sa malamig na hangin ng dapithapon.

 

IV.           Taglay na Bisa

·       Bisang Pangkaisipan

Sa aking pagbabasa ng kwento, hindi ko naiwasang mag-isip at magtanong, "Ganito rin kaya ang magiging kwento ng buhay ko kapag ako'y tumanda?"Parang binibigyan ko ang kwento ng salamin upang makita ang repleksiyon ng lipunan, kung paano natin tratuhin ang ating mga magulang o nakatatanda. Nagtuturo ito sa atin na ang pagtanda ay isang proseso na hindi natin dapat takasan, ngunit kailangan din nating paghandaan ang emosyonal na aspeto nito. Kung hindi natin maibibigay ang pagmamahal at respeto sa ating mga magulang ngayon, paano natin ito maaasahan mula sa ating sariling mga anak? Iyan ang mga katanungang tumatak sa aking isipan patungkol sa aking nabasa at nagigay mensahe sa akin bilang isang apo ng aking lola.

·       Bisang Pangdamdamin

Ang kwento ay parang isang matagal na yakap, hindi masaya at maligaya, kundi masakit at mahigpit. Sa bawat linya ay dama ko ang kalungkutan ng matanda, na parang ak mismo ang nakararamdam ng malamig na trato ng kanyang pamilya. Mapapaisip ka rin kung paano ako tumugon sa mga nakatatanda sa akin buhay, kung napapansin ba natin ang kanilang pangungulila, o kung naging bahagi ka rin ba ng malamig na pagtrato sa kanila. Habang ito ay aking binabasa, mahirap pigilan ang mga luhang dahan-dahang bumabagsak, lalo na sa wakas ng kwento kung saan wala nang ibang natira sa matanda kundi ang lamig ng hangin at ang unti-unting pagbalot ng dilim.

·       Bisang Pangkaasalan

Pagkatapos kong basahin ang kwento ay hindi ko rin maiwasang tanungin ang aking sarili kung "Paano ko ba pinapahalagahan ang mga nakatatanda sa pamilya ko?" Mahirap tanggapin, ngunit minsan, kung sino pa ang pinakamahalaga sa ating mga buhay ay sila pa ang hindi natin nabibigyan ng sapat na atensyon, ang ating mga magulang, ang mga taong nag-alaga sa atin mula pagkabata. Ang kwento ay parang kurot sa puso na nagpapaalala sa atin na ang pagkalinga at pagmamahal ay hindi dapat magtapos dahil lamang sa pagtanda.

 

V.             Kamalayang Panlipunan

Ang kwento ito ay isang mapanlikhang komentaryo sa kultura ng pamilya at pananaw sa pagtanda. Ipinapakita nito ang kakulangan ng empatiya at pagkalinga ng mga anak sa kanilang mga magulang kapag sila’y matanda na. Ang malalamig na tinig ni Carmen, ang kawalang-pansin ni Rey, at ang paimbabaw na malasakit ni Ramon ay larawan ng lipunang nakatuon sa sarili.

 

VI.           Teoryang Pampanitikan

 

·       Teoryang Realismo - Ang kwento’y nagpapakita ng makatotohanang larawan ng kalagayan ng maraming matatanda sa lipunang Pilipino, kung saan, sila ay madalas na napapabayaan at nakararanas ng kawalan ng halaga mula sa sariling pamilya.

·       Teoryang Feminismo - Bagamat hindi direktang tumatalakay sa isyu ng kasarian, nagbibigay ang kwento ng pagninilay sa papel ng kababaihan bilang tagapag-alaga ng pamilya at ang kanilang makakalimutin sa kanilang pagtanda.

·       Teoryang Eksistensiyalismo - Binibigyang-diin ng kwento ang pakikibaka ng matanda sa paghahanap ng kahulugan sa kanyang buhay sa gitna ng malamig na pagtrato ng pamilya.